Szukasz najlepszego adwokata od spadków w Gdańsku, Gdyni, Sopocie lub innym mieście województwa pomorskiego w sprawach spadkowych? Coraz więcej osób staje przed sporem o spadek, w którym jedna ze stron powołuje się na niegodność dziedziczenia. To trudny moment, bo w grę wchodzą emocje i ważne prawa majątkowe. Warto wiedzieć, kiedy prawo pozwala wykluczyć kogoś z dziedziczenia i jak przygotować się do takiej sprawy.
Niegodność dziedziczenia to jedna z najpoważniejszych sankcji w prawie spadkowym, która może całkowicie pozbawić spadkobiercę uprawnień do majątku po zmarłym. W praktyce sądowej województwa pomorskiego coraz częściej spotykamy się z takimi sprawami, szczególnie gdy w rodzinie dochodzi do poważnych konfliktów lub przestępstw.
W tym artykule wyjaśniamy, na czym polega niegodność dziedziczenia, jakie zachowania do niej prowadzą, kto i kiedy może wystąpić do sądu, jakie dowody bywają kluczowe oraz jakie są skutki dla majątku i długów spadkowych.
Co to jest niegodność dziedziczenia i jakie są jej skutki?
Niegodność dziedziczenia jest instytucją prawa spadkowego unormowaną w art. 928 Kodeksu cywilnego. Polega na sądowym wykluczeniu spadkobiercy z dziedziczenia z powodu jego nagannego, celowego działania wobec spadkodawcy lub testamentu. Jest to szczególna forma sankcji prawnej, która ma na celu ochronę spadkodawcy przed działaniami osób, które mimo więzi rodzinnych lub innych powiązań, zachowały się wobec niego w sposób rażąco naganny.
W praktyce osoba uznana za niegodną zostaje wyłączona od dziedziczenia tak, jak gdyby nie dożyła dnia otwarcia spadku. Oznacza to utratę udziału w spadku i prawa do zachowku. Traci także wszelkie korzyści zapisane w testamencie, w tym zapisy windykacyjne, damnacyjne czy polecenia. Jej udział spadkowy przypada pozostałym uprawnionym według zasad dziedziczenia ustawowego lub testamentowego.
Skutki niegodności dziedziczenia dotyczą jedynie samego niegodnego i nie rozciągają się na jego zstępnych (dzieci, wnuki). Często w jej miejsce wchodzą zstępni w ramach reprezentacji, co oznacza, że dzieci osoby niegodnej mogą dziedziczyć w miejsce swojego rodzica, jeśli same nie podlegają wykluczeniu z dziedziczenia.
Jeżeli niegodny zdążył już coś przejąć ze spadku, musi wydać to prawowitym spadkobiercom i rozliczyć uzyskane pożytki zgodnie z przepisami o bezpodstawnym wzbogaceniu. Obowiązek ten obejmuje nie tylko zwrot przejętych składników majątkowych, ale także korzyści z nich uzyskanych, takich jak czynsze, dywidendy czy inne pożytki.
Niegodności nie orzeka się, gdy spadkodawca wcześniej szczerze przebaczył. Ciężar udowodnienia przebaczenia spoczywa na pozwanym (czyli na osobie, która jest posądzana o niegodność dziedziczenia). Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Przebaczenie może być wyrażone w różnych formach – zarówno expressis verbis, jak i przez konkludentne zachowanie spadkodawcy.
Jakie zachowania najczęściej prowadzą do uznania niegodności?
Art. 928 wskazuje pięć przesłanek uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Trzy pierwsze przesłanki niegodności dziedziczenia w Kodeksie cywilnym znajdują się od lat i mają ugruntowaną interpretację w orzecznictwie. Czwarty i piąty powód weszły w życie 15 listopada 2023 r. jako odpowiedź na potrzeby praktyki i zmieniające się realia społeczne. Aby można było powołać się na nowe przyczyny niegodności dziedziczenia, zachowania spadkobiercy muszą mieć miejsce po 15 listopada 2023 r.
Najczęstsze, ustawowe podstawy to:
1. Umyślne ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy
Jedną z przesłanek jest dopuszczenie się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy. Interpretację tej przesłanki zawiera orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 czerwca 2000r. Pojęcie ciężkiego przestępstwa użyte w art. 928 § 1 pkt 1 kc nie jest tożsame z terminem zbrodnia określonym w art. 7 § 2 kk. W konkretnych okolicznościach, ciężkim przestępstwem z art. 928 § 1 kc może okazać się także czyn uznany za występek (art. 7 § 3 kk). Ciężar gatunkowy pojęcia “ciężkiego przestępstwa” nie jest więc tożsamy z pojęciem zbrodnia ani nawet z wysokościa kary, jaka grozi za dane przestępstwo.
Kluczowe znaczenie ma ocena konkretnych okoliczności czynu, jego wpływu na spadkodawcę oraz stopnia naruszenia więzi rodzinnych lub osobistych. Przestępstwo musi być nie tylko umyślne, ale także na tyle poważne, że uzasadnia wykluczenie sprawcy z kręgu spadkobierców.
Przykładem z praktyki jest wyrok Sądu Najwyższego (III CSK 80/15), w którym żona spadkodawcy dopuściła się przeciwko niemu przestępstwa znęcania się psychicznego, polegającego m.in. na uporczywym i złośliwym ograniczaniu kontaktów z małoletnim dzieckiem, w wyniku czego doszło do rażącego naruszenia zasad współżycia w rodzinie oraz jej spoistości i trwałości, a następnie do targnięcia się spadkodawcy na życie osób najbliższych i własne, i została uznana za niegodną dziedziczenia (art. 928 § 1 pkt 1 k.c.).
Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku V CSK 109/13: „musi być to jednak umyślne i ciężkie przestępstwo, za które można uznać jedynie takie, które godzi w podstawy egzystencji spadkodawcy (np. spalenie domu, stanowiącego centrum życiowe spadkodawcy, kradzież wózka inwalidzkiego, w konsekwencji czego spadkodawca zostaje pozbawiony możliwości poruszania się)“.
W praktyce sądowej często spotykamy się z przypadkami przemocy domowej, oszustw na szkodę spadkodawcy, czy też przestępstw przeciwko wolności, które mogą stanowić podstawę do uznania niegodności dziedziczenia.
2. Podstęp lub groźba wobec spadkodawcy w związku z testamentem
Chodzi o nakłonienie spadkodawcy groźbą lub podstępem do sporządzenia lub odwołania testamentu, bądź w taki sam sposób przeszkodzenie mu w dokonaniu tych czynności. Ta przesłanka obejmuje szerokie spektrum zachowań mających na celu wywarcie niedozwolonego wpływu na wolę spadkodawcy.
Podstęp może polegać na wprowadzeniu spadkodawcy w błąd co do istotnych okoliczności, manipulowaniu informacjami lub wykorzystywaniu jego niewiedzy. Groźba natomiast może być zarówno bezpośrednia, jak i pośrednia, skierowana przeciwko spadkodawcy lub osobom mu bliskim.
Istotne jest, że przepis chroni nie tylko sam akt sporządzenia testamentu, ale także jego zmianę czy odwołanie. Równie naganne jest przeszkadzanie spadkodawcy w dokonaniu tych czynności, gdy chce on z własnej woli zmienić swoje rozrządzenia testamentowe.
3. Manipulacja testamentem
Umyślne ukrycie lub zniszczenie testamentu, jego podrobienie lub przerobienie, albo świadome skorzystanie z tak sfałszowanego dokumentu. Ta przesłanka ma na celu ochronę autentyczności ostatniej woli spadkodawcy i zapobieganie manipulacjom po jego śmierci.
Ukrycie testamentu może polegać na jego zatajeniu przed innymi spadkobiercami lub organami prowadzącymi postępowanie spadkowe. Zniszczenie obejmuje zarówno całkowite unicestwienie dokumentu, jak i jego uszkodzenie w stopniu uniemożliwiającym odczytanie treści.
Podrobienie testamentu to sporządzenie fałszywego dokumentu, podczas gdy przerobienie oznacza zmianę treści autentycznego testamentu. Świadome skorzystanie z takiego dokumentu oznacza, że osoba wiedziała o jego fałszywości, ale mimo to próbowała z niego czerpać korzyści.
4. Uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego (od 15.11.2023)
Nowa podstawa obejmuje uporczywe uchylanie się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy, określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową wobec spadkodawcy (art. 928 k.c.).
Kluczowe znaczenie ma uporczywość zachowania, co oznacza systematyczne i świadome uchylanie się od obowiązków alimentacyjnych mimo możliwości ich wykonywania. Nie wystarczy jednorazowe opóźnienie w płatności – musi to być trwały wzorzec zachowania świadczący o lekceważeniu obowiązków wobec spadkodawcy.
Obowiązek alimentacyjny musi być określony co do wysokości w sposób formalny – przez orzeczenie sądowe, ugodę sądową lub pozasądową, bądź inną umową. Ta przesłanka ma szczególne znaczenie w sytuacjach, gdy dorosłe dzieci uchylają się od alimentów na rzecz starszych rodziców.
5. Uporczywe uchylanie się od obowiązku pieczy (od 15.11.2023)
Uchylanie się do wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą powinno być uporczywe. Dotyczy to pieczy wynikającej z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
Ta przesłanka ma szczególne znaczenie w kontekście starzejącego się społeczeństwa i rosnących potrzeb opieki nad osobami starszymi. Obejmuje ona różne formy pieczy – od opieki nad małoletnimi dziećmi, przez opiekę nad osobami ubezwłasnowolnionymi, po obowiązki wynikające z więzi małżeńskich i rodzinnych.
Uporczywość oznacza systematyczne i świadome uchylanie się od obowiązków, mimo możliwości ich wykonywania i świadomości potrzeb spadkodawcy. Nie chodzi tu o sytuacje obiektywnie uniemożliwiające sprawowanie pieczy, ale o świadome zaniedbywanie obowiązków.
Istotna jest umyślność i waga naruszenia. Konflikt rodzinny czy jednorazowa kłótnia nie wystarczą. Jak wskazuje Sąd Najwyższy: „U podstaw instytucji niegodności dziedziczenia leżą względy natury etycznej, nie godzi się bowiem, by ten który zwraca się przeciwko spadkodawcy następnie po nim dziedziczył.
Kto może wystąpić o stwierdzenie niegodności dziedziczenia i kiedy?
Zgodnie z treścią art. 929 kc uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes. Z żądaniem takim może wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem 3 lat od otwarcia spadku.
Z powództwem może wystąpić każdy, kto ma w tym interes prawny. To najczęściej inni spadkobiercy ustawowi lub testamentowi, osoby uprawnione do zachowku, a także zapisobiercy. Interes prawny może mieć także wykonawca testamentu, jeśli wykonanie testamentu jest uzależnione od wykluczenia niegodnego spadkobiercy.
Uznania za niegodnego może żądać także prokurator, gdy wymaga tego ochrona interesu społecznego lub interesu osób, które nie mogą same wystąpić z takim żądaniem (np. małoletnie dzieci spadkodawcy).
Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów SN z 26 lutego 1968 r., III CZP 101/67 uznał przy tym, że żądanie uznania spadkobiercy za niegodnego podlega rozpoznaniu w osobnym od postępowania o stwierdzenie nabycia spadku procesie. Można też podnieść zarzut niegodności w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku jako zarzut procesowy.
Sprawę rozpoczyna się po śmierci spadkodawcy, gdy ujawni się przyczyna niegodności. W praktyce często zdarza się, że przyczyny niegodności ujawniają się dopiero po śmierci spadkodawcy, na przykład gdy odkrywa się sfałszowany testament lub gdy inne osoby ujawniają informacje o przestępstwach popełnionych wobec zmarłego.
Jak udowodnić niegodność w sądzie i jakie dowody są kluczowe?
Postępowanie dowodowe w sprawach o niegodność dziedziczenia wymaga szczególnej staranności i kompleksowego podejścia. Ważne są dowody potwierdzające każdy element podstawy niegodności oraz brak przebaczenia:
Dowody w sprawach karnych: * Prawomocny wyrok karny za czyn przeciwko spadkodawcy – w toku sprawy o uznanie spadkobiercy za niegodnego sąd jest związany prawomocnym wyrokiem skazującym (art. 11 kpc). Sąd cywilny dokonuje natomiast samodzielnej oceny, czy przestępstwo jest przestępstwem »ciężkim« * Akta sprawy karnej – zawierają szczegółowy opis czynu, okoliczności jego popełnienia, zeznania świadków i pokrzywdzonego * Protokoły przesłuchań – mogą zawierać istotne informacje o motywach działania i okolicznościach czynu
Dokumenty i materiały pisemne: * Korespondencja między spadkobiercą a spadkodawcą, która może ujawnić groźby lub podstępne działania * Wiadomości elektroniczne – SMS-y, e-maile, komunikatory internetowe dokumentujące naganne zachowania * Dokumenty finansowe – wyciągi bankowe, umowy, które mogą potwierdzać oszustwa lub uchylanie się od obowiązków alimentacyjnych * Dokumentacja medyczna – może potwierdzać skutki przemocy lub zaniedbań w opiece
Dowody audiowizualne: * Nagrania audio i wideo dokumentujące groźby, przemoc lub inne naganne zachowania * Zdjęcia pokazujące skutki przemocy lub zaniedbań * Monitoring z miejsc publicznych lub prywatnych
Zeznania świadków: * Osoby obecne przy sporządzaniu testamentu lub przy groźbach * Świadkowie przemocy domowej lub innych przestępstw * Osoby znające relacje między spadkobiercą a spadkodawcą * Pracownicy służby zdrowia, którzy mieli kontakt ze spadkodawcą
Opinie biegłych: * Biegły z zakresu pisma ręcznego przy zarzucie podrobienia lub przerobienia testamentu * Biegły psychiatra lub psycholog w sprawach dotyczących wpływu na psychikę spadkodawcy * Biegły lekarz w sprawach dotyczących skutków przemocy lub zaniedbań
Dowody specjalne: * Dowody na ukrywanie lub niszczenie testamentu, w tym okoliczności odnalezienia dokumentu, zeznania osób, które wiedziały o istnieniu testamentu * Materiały potwierdzające przebaczenie (lub jego brak), na przykład list, wiadomość, oświadczenie, relacje bliskich, zachowania spadkodawcy po zdarzeniu
Dowody w sprawach alimentacyjnych i opieki: * Orzeczenia sądowe o alimentach i dokumentacja ich niewykonywania * Dokumentacja z ośrodków pomocy społecznej dotycząca zaniedbań w opiece * Zeznania pracowników służb społecznych i medycznych * Dokumentacja finansowa pokazująca możliwości ekonomiczne spadkobiercy
Ciężar dowodu co do przyczyny niegodności spoczywa na osobie, która się na nią powołuje. Gdy druga strona twierdzi, że doszło do przebaczenia, powinna to wykazać. W praktyce oznacza to konieczność przedstawienia przekonujących dowodów na to, że spadkodawca, mając pełną świadomość nagannego zachowania spadkobiercy, wyraził mu przebaczenie w sposób jednoznaczny i szczery.
Jak odrzucenie spadku różni się od stwierdzenia niegodności?
Odrzucenie spadku i niegodność dziedziczenia to dwie różne instytucje prawne, które mimo podobnych skutków mają odmienną naturę i przesłanki zastosowania.
Odrzucenie spadku: Odrzucenie spadku to dobrowolne oświadczenie spadkobiercy, składane w sądzie albo u notariusza, co do zasady w terminie sześciu miesięcy od dowiedzenia się o tytule powołania. Od dnia 15 listopada 2023 roku rodzic może złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu dziecka bez wymogu uzyskania zgody sądu opiekuńczego. Rodzic może odrzuć więc spadek w sądzie lub przed notariuszem.
Odrzucenie jest aktem jednostronnej woli spadkobiercy i nie wymaga uzasadnienia. Najczęstszymi powodami odrzucenia są długi spadkowe przewyższające aktywa, konflikty rodzinne lub po prostu brak zainteresowania spadkiem.
Niegodność dziedziczenia: Skutek jest podobny do odrzucenia, bo osoba uznana za niegodną jest traktowana jakby nie dożyła otwarcia spadku. Różny jest jednak powód i tryb. Niegodność to sankcja za naganne działanie i wymaga wyroku sądu wydanego w postępowaniu spornym. Jest to ocena obiektywna zachowania spadkobiercy, dokonywana przez sąd na podstawie przeprowadzonego postępowania dowodowego.
Kluczowe różnice: * Charakter prawny – odrzucenie to czynność prawna spadkobiercy, niegodność to sankcja prawna * Inicjatywa – odrzucenie następuje z inicjatywy spadkobiercy, niegodność na wniosek zainteresowanych osób * Przesłanki – odrzucenie nie wymaga szczególnych przesłanek, niegodność wymaga wykazania nagannego zachowania * Procedura – odrzucenie to czynność notarialna lub sądowa, niegodność wymaga postępowania sądowego * Skutki czasowe – odrzucenie działa ex tunc (od momentu otwarcia spadku), niegodność również
Obie instytucje wyłączają także prawo do zachowku. Odrzucenie nie zastępuje niegodności, a wcześniejsze przyjęcie spadku nie zamyka drogi do żądania uznania innej osoby za niegodną. W praktyce może się zdarzyć, że spadkobierca, który przyjął spadek, zostanie później uznany za niegodnego – wówczas będzie musiał zwrócić wszystko, co otrzymał.
Jak terminy procesowe wpływają na możliwość zgłoszenia niegodności?
Żądanie uznania za niegodnego dziedziczenia może nastąpić w terminie jednego roku od dnia, w którym osoba posiadająca interes dowiedziała się o przyczynie niegodności. Termin ten nie może być jednak dłuższy niż trzy lata od daty otwarcia spadku, tj. od daty śmierci spadkodawcy. W chwili otwarcia spadku rozpoczyna się bieg terminu przedawnienia roszczeń z tego tytułu. Po upływie określonego czasu roszczenia ulegają przedawnieniu.
Charakter terminów: Termin ten stanowi termin zawity prawa materialnego i jako taki nie podlega przywróceniu. Po ich upływie dochodzenie niegodności jest co do zasady niedopuszczalne. Dominujący pogląd mówi o niemożności stosowania do roszczenia o uznanie za niegodnego dziedziczenia w drodze analogii przepisów o przedawnieniu roszczeń majątkowych. Mówiąc prościej, chodzi o to, że zdaniem większości praktyki, do przedawnienia tego roszczenia nie będą mieć zastosowania przepisy o zawieszeniu czy przerwaniu biegu przedawnienia (121 i n. kodeksu cywilnego).
Moment rozpoczęcia biegu terminu: Moment dowiedzenia się szkicuje się według realnych okoliczności, na przykład od uzyskania informacji o treści wyroku karnego lub wykrycia sfałszowanego testamentu. Nie wystarczy sama możliwość dowiedzenia się – musi nastąpić rzeczywiste uzyskanie informacji o przyczynie niegodności.
Praktyczne konsekwencje: W praktyce oznacza to konieczność szybkiego działania po odkryciu przyczyn niegodności. Osoby zainteresowane powinny niezwłocznie po uzyskaniu informacji o nagannym zachowaniu spadkobiercy skonsultować się z prawnikiem i rozważyć złożenie pozwu.
Szczególne sytuacje: Zdarza się, że przyczyny niegodności ujawniają się stopniowo lub w różnym czasie wobec różnych osób. W takich przypadkach termin liczy się indywidualnie dla każdej osoby uprawnionej od momentu, gdy dowiedziała się o przyczynie niegodności.
Jakie są skutki dla majątku i długów po stwierdzeniu niegodności?
Po stwierdzeniu niegodności następują daleko idące zmiany w strukturze spadku, które wpływają zarówno na podział majątku, jak i na odpowiedzialność za długi spadkowe.
Skutki dla majątku: Po stwierdzeniu niegodności udział tej osoby w spadku wygasa z mocą wsteczną, a jej część przypada pozostałym uprawnionym według zasad dziedziczenia ustawowego lub testamentowego. Zstępni niegodnego mogą dziedziczyć w jego miejsce w ramach reprezentacji, jeśli sami są uprawnieni i nie zachodzą wobec nich wyłączenia.
Jeśli niegodny przejął wcześniej składniki majątku spadkowego, powstaje obowiązek ich zwrotu. Obejmuje to nie tylko główne składniki majątku, ale także wszystkie pożytki i korzyści uzyskane z ich posiadania, takie jak czynsze z nieruchomości, dywidendy z akcji, odsetki od lokat bankowych.
Rozliczenie nakładów: Niegodny ma prawo do zwrotu nakładów koniecznych i użytecznych poniesionych na rzecz spadku, zgodnie z przepisami o bezpodstawnym wzbogaceniu. Nie przysługuje mu jednak zwrot nakładów zbytkownych ani wynagrodzenie za zarząd majątkiem spadkowym.
Odpowiedzialność za długi: Niegodny nie odpowiada jako spadkobierca za długi spadkowe, bo nie jest już spadkobiercą. Oznacza to, że wierzyciele spadku nie mogą kierować do niego roszczeń o zapłatę długów zmarłego. Wierzyciele spadku kierują roszczenia wobec faktycznych spadkobierców, którzy przejmują odpowiedzialność za długi spadkowe w granicach wartości uzyskanego spadku.
Skutki dla innych spadkobierców: Pozostali spadkobiercy otrzymują większe udziały w spadku, ale jednocześnie przejmują odpowiedzialność za większą część długów spadkowych. Muszą także rozliczyć się z niegodnym co do zwrotu przejętych przez niego składników majątku.
Wpływ na testament: Jeśli niegodny był wskazany w testamencie jako spadkobierca lub zapisobierca, wszystkie te rozrządzenia stają się bezskuteczne. Majątek objęty testamentem przypada spadkobiercom ustawowym lub innym osobom wskazanym w testamencie, zgodnie z zasadami przyrostu.
Jakie kroki podjąć, gdy planuję powołać się na niegodność?
Przygotowanie do sprawy o niegodność dziedziczenia wymaga systematycznego i przemyślanego działania:
Analiza prawna i faktyczna: – Zbierz dowody, które potwierdzają podstawę niegodności i brak przebaczenia – rozpocznij od szczegółowej analizy wszystkich dostępnych materiałów – Oceń siłę dowodów – czy są wystarczające do wykazania przesłanek niegodności w świetle wymagań orzecznictwa – Sprawdź terminy – policz, kiedy dowiedziałeś się o przyczynie niegodności, pamiętając o terminach zawitych i ich bezwzględnym charakterze
Zabezpieczenie materiału dowodowego: – Zabezpiecz oryginały dokumentów i kopie cyfrowe, zrób listę świadków z ich danymi kontaktowymi – Sporządź chronologię zdarzeń – uporządkuj fakty w czasie, co ułatwi prezentację sprawy – Zabezpiecz dowody elektroniczne – nagrania, wiadomości, e-maile mogą być kluczowe, ale wymagają właściwego zabezpieczenia
Strategia procesowa: – Oceń strategię – czy podnosić zarzut w sprawie spadkowej, czy wnieść odrębny pozew – każda opcja ma swoje zalety i wady – Rozważ zabezpieczenie – wniosek o zabezpieczenie spadku lub spis inwentarza, jeśli istnieje ryzyko wyprowadzenia majątku – Przygotuj się na długotrwałe postępowanie – sprawy o niegodność często są skomplikowane i wymagają czasu
Pomoc profesjonalna: – Skorzystaj z pomocy prawnej – profesjonalna analiza zapewni właściwy dobór strategii i materiału dowodowego – Rozważ konsultacje z biegłymi – w sprawach skomplikowanych może być potrzebna opinia eksperta – Przygotuj się finansowo – postępowanie może być kosztowne, szczególnie jeśli wymaga opinii biegłych
Działania zabezpieczające: – Monitoruj działania innych spadkobierców – czy nie dochodzi do wyprowadzania majątku ze spadku – Rozważ mediację – w niektórych przypadkach można osiągnąć porozumienie bez długotrwałego procesu – Przygotuj się na różne scenariusze – sprawy spadkowe często przynoszą niespodzianki
Niegodność dziedziczenia to narzędzie, które ma chronić wolę spadkodawcy i uczciwy obrót. Wymaga jednak szybkości działania i rzetelnych dowodów. Przemyśl swoje cele, oceń terminy i materiał, a następnie wybierz ścieżkę, która realnie zabezpieczy Twoje prawa. Pamiętaj, że każda sprawa jest inna i wymaga indywidualnego podejścia, uwzględniającego konkretne okoliczności i dostępny materiał dowodowy.
FAQ – Najczęściej zadawane pytania o niegodność dziedziczenia
Czy niegodność dziedziczenia działa automatycznie?
Nie. Uznanie za niegodnego może nastąpić tylko w postępowaniu sądowym na podstawie orzeczenia sądowego. Wymaga złożenia pozwu i przeprowadzenia postępowania cywilnego. Sama przyczyna niegodności, nawet oczywista, nie powoduje automatycznego wykluczenia z dziedziczenia.
Czy nowe podstawy niegodności (alimenty, piecza) mają zastosowanie do zdarzeń sprzed 15 listopada 2023 r.?
Nowe przepisy będą miały zastosowanie do zdarzeń, będących podstawą uznania za niegodnego dziedziczenia, zaistniałych po dniu wejścia w życie ustawy. Zachowania przed tą datą nie mogą stanowić podstawy do uznania za niegodnego z tych nowych przyczyn. Można jednak łączyć stare i nowe przyczyny, jeśli zachowania miały miejsce w odpowiednich okresach.
Co się stanie, jeśli upłynie termin 3 lat od śmierci spadkodawcy?
Po upływie terminu przedawnienia roszczenia z art. 929 k.c. nie ma możliwości skutecznego dochodzenia uznania za niegodnego dziedziczenia. Są to terminy zawite, które co do zasady nie podlegają przywróceniu. Sąd z urzędu bada upływ tego terminu i oddala pozew, jeśli został złożony po jego upływie.
Czy mogę powołać się na niegodność dziedziczenia, jeśli spadek został już formalnie stwierdzony?
Tak. Na podstawie wyroku sąd w odrębnym postępowaniu może po raz kolejny stwierdzić nabycie spadku, ale już zgodnie z orzeczeniem uwzględniającym niegodność dziedziczenia. Na tej podstawie można też wznowić postępowanie działowe. Z kolei akt poświadczenia dziedziczenia może zostać uchylony przez sąd w trybie art. 679 Kodeksu postępowania cywilnego (postępowanie o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku).
Czy niegodność dziedziczenia wpływa na dzieci osoby niegodnej?
Nie. Niegodność dziedziczenia dotyczy wyłącznie osoby, która dopuściła się nagannego zachowania. Jej dzieci mogą dziedziczyć w ramach reprezentacji, jeśli same nie podlegają wykluczeniu z dziedziczenia. To oznacza, że wnuki spadkodawcy mogą dziedziczyć w miejsce swojego niegodnego rodzica.
Jak długo trwa postępowanie o niegodność dziedziczenia?
Czas trwania postępowania zależy od złożoności sprawy i dostępności dowodów. Sprawy proste mogą być rozstrzygnięte w ciągu roku, ale skomplikowane przypadki wymagające opinii biegłych lub licznych świadków mogą trwać kilka lat. Kluczowe znaczenie ma jakość przygotowania sprawy i kompletność materiału dowodowego.
Czy można się ugodzić w sprawie o niegodność dziedziczenia?
Teoretycznie tak, ale ugoda musi dotyczyć skutków niegodności, a nie samego faktu jej wystąpienia. Strony mogą się ugodzić co do podziału majątku, ale nie mogą “umorzyć” niegodności, jeśli zachodzą jej przesłanki. Sąd musi ocenić, czy ugoda nie narusza prawa i dobrych obyczajów.
Gdzie w województwie pomorskim mogę uzyskać pomoc w sprawie niegodności dziedziczenia?
Adwokat Wojciech Borowik to specjalista w zakresie prawa spadkowego, który kompleksowo wspiera klientów w sprawach o uznanie za niegodnego dziedziczenia. Kancelaria działa na terenie całego województwa pomorskiego, obsługując mieszkańców Gdańska, Gdyni, Sopotu, Wejherowa, Rumi, Redy, Tczewa, Pruszcza Gdańskiego, Starogardu Gdańskiego oraz innych miast regionu.
Profesjonalne doradztwo obejmuje: – Szczegółową analizę przesłanek niegodności w świetle aktualnych przepisów i najnowszego orzecznictwa – Opracowanie strategii procesowej dostosowanej do specyfiki sprawy i gromadzenie kluczowego materiału dowodowego – Pełną reprezentację przed sądami w Gdańsku, Gdyni i innych miastach województwa pomorskiego – Kompleksową obsługę wszystkich aspektów spraw spadkowych, w tym postępowań działowych i egzekucyjnych – Doradztwo w zakresie zabezpieczenia spadku i ochrony interesów spadkobierców
Potrzebujesz wsparcia prawnego w Trójmieście lub innym mieście województwa pomorskiego?
Jeśli szukasz doświadczonego adwokata w sprawach spadkowych w Gdańsku, Gdyni, Sopocie, Wejherowie, Rumi, Redzie, Tczewie, Pruszczu Gdańskim lub Starogardzie Gdańskim – umów konsultację w sprawie spadku i niegodności dziedziczenia. Kontakt z adwokatem Wojciechem Borowikiem to pewność profesjonalnej pomocy prawnej i skutecznego dochodzenia swoich praw w regionie pomorskim. Dzięki wieloletniemu doświadczeniu w sprawach spadkowych i gruntownej znajomości lokalnej praktyki sądowej, zapewnia kompleksowe wsparcie na każdym etapie postępowania.
Podstawy prawne: – Art. 928 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U.2025.0.1071 t.j.) – przesłanki uznania spadkobiercy za niegodnego – Art. 929 Kodeksu cywilnego – termin do wystąpienia z żądaniem uznania za niegodnego – Art. 930 Kodeksu cywilnego – przebaczenie – Ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2023 poz. 1615) – wprowadzenie nowych przesłanek niegodności
Orzecznictwo: – Wyrok Sądu Najwyższego z 23 marca 2016 r., III CSK 80/15 – znęcanie się psychiczne jako ciężkie przestępstwo – Wyrok Sądu Najwyższego z 9 stycznia 2014 r., V CSK 109/13 – przestępstwa przeciwko mieniu – Orzeczenie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 14 czerwca 2000 r. – wykładnia pojęcia “ciężkiego przestępstwa” – Uchwała Sądu Najwyższego z 26 lutego 1968 r., III CZP 101/67 – odrębność postępowania o niegodność
