Kontrowersyjny wyrok SN w sprawie dziedziczenia obowiązku naprawienia szkody

Najnowszy wyrok Sądu Najwyższego budzi wiele emocji. Zgodnie z wyrażoną w nim tezą spadkobiercy dziedziczą po spadkodawcy obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej na skutek przestępstwa przez skazanego. Dotyczy to nawet spadkobierców, którzy w chwili otwarcia spadku pozostają małoletni.

Tak orzeczono w sprawie jednej ze spadkobierczyń, która domagała się wstrzymania przeprowadzonej przeciwko niej egzekucji na kwotę 270 tys. złotych, zasądzonych w sprawie karnej od jej spadkodawczyni.

Ciotka po której spadkobierczyni odziedziczyła spadek, miała dopuścić się malwersacji finansowych, w wyniku których została ona prawomocnie skazana na karę więzienia, a także orzeczono wobec niej obowiązek zapłaty 270 tys. złotych na rzecz poszkodowanego, którym w danym przypadku był Skarb Państwa.

Zgodnie z art. 46 § 2 kodeksu karnego, sąd może sąd może orzec wobec skazanego na wniosek pokrzywdzonego obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Instytycja przewidziana w przedmiotowym artykule stanowi jeden ze środków orzekanych w postępowaniu karnym obok kary, którego celem jest ułatwienie naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, bez konieczności wikłania się w kolejne postępowanie, tym razem cywilne.

Pomimo nałożenia kary, spadkodawczyni nie wypełniła nałożonego na nią obowiązku przed śmiercią. Najbliżsi krewni odrzucili spadek, czego nie uczyniły jednak w terminie dzieci – a konkretnie rodzice w ich imieniu, gdyż były jeszcze małoletnie.

W takiej sytuacji, w wyniku przeniesienia klauzuli wykonalności na spadkobierców uprawniony wszczął egzekucję. W reakcji na powyższe, spadkobiercy wystąpili do sądu o wstrzymanie klauzuli, a konkretnie o pozbawienie wykonalności postanowienia sądu karnego o obowiązku naprawienia szkody.

Sąd okręgowy uwzględnił żądanie, stwierdzając, iż orzeczona wobec spadkodawczyni sankcja karna jest ściśle nią związana, co – zgodnie z art. 922 § 2 kodeksu cywilnego – powoduje, iż nie może ona należeć do spadku, gdyż kwalifikuje się jako prawa i obowiązki ściśle związane z osobą zmarłego.

Odmiennego zdania był jednak Sąd Apelacyjny, który stwierdził, że obowiązek naprawienia szkody ma charakter przede wszystkim cywilny oraz dziedziczony, w konsekwencji oddalając powództwo. Stanowisko to zostało następnie podtrzymane przez Sąd Najwyższy, pomimo podnoszonej przez spadkobierców argumentacji, iż obowiązek naprawienia szkody jest jednym ze środków karnych i jako taki nie może być przenoszony na spadkobierców. W skardze powołano się także na naruszenie zasad współżycia społecznego.

Zgodnie z uzasadnieniem Sądu Najwyższego, samo umiejscowienie przepisu w ustawie karnej nie oznacza, że przewidziany w art. 46 § 2 obowiązek naprawienia szkody nie ma cywilnego charakteru. Warto jednak zaznaczyć, iż zgodnie z obowiązującym dziedziczeniem z dobrodziejstwem inwentarza, spadkobierca w powyższym przypadku spłaca długi jedynie do wysokości realnie uzyskanego spadku. Nie grozi mu więc sytuacja, iż będzie on zmuszony do dopłaty.

Opracowano na postawie: sygn. akt II CSK 844/16.