Zachowek i doliczanie darowizn do zachowku w polskim prawie spadkowym

Polskie prawo spadkowe, regulowane głównie przez Kodeks cywilny, zawiera szczegółowe przepisy dotyczące zachowku, który jest instytucją mającą na celu ochronę najbliższych członków rodziny spadkodawcy przed nadmiernym uszczupleniem ich praw do spadku. W Sądach w Gdyni Gdańsku, Sopocie oraz Wejherowie sprawy o zachowek należą do jednych z najbardziej powszechnych spraw o zapłatę. Zachowek stanowi pewne minimum, które przysługuje osobom uprawnionym niezależnie od treści testamentu. Ważnym elementem obliczania zachowku jest również doliczanie darowizn dokonanych przez spadkodawcę. W tym wpisie przybliżę te zagadnienia, wyjaśniając podstawowe zasady dotyczące zachowku oraz doliczania darowizn.

W tym artykule dowiesz się:

• czym jest zachowek
• ile wynosi wysokość zachowku
• jak dolicza się darowizny
• przykłady wyliczeń zachowku
• jak wygląda postępowanie sądowe o zachowek

Czym jest zachowek?

Zachowek to część wartości spadku, która przysługuje najbliższym krewnym spadkodawcy w sytuacji, gdy zostali oni pominięci w testamencie lub otrzymali mniejszą część niż im przysługuje z mocy prawa. Osobami uprawnionymi do zachowku są zstępni (dzieci, wnuki), małżonek oraz rodzice spadkodawcy, o ile byliby powołani do dziedziczenia z ustawy.

Wysokość zachowku wynosi:

• 1/2 wartości udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym,
• 2/3 wartości tego udziału, jeżeli uprawniony jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy.

Doliczanie darowizn do zachowku

Aby obliczyć wartość zachowku, konieczne jest doliczenie do masy spadkowej darowizn dokonanych przez spadkodawcę. Na terenie sądów apelacji gdańskie, często w wyliczeniu masy spadkowej uczestniczą komornicy przeprowadzając spis inwentarza. Przepisy dotyczące doliczania darowizn mają na celu zapobieżenie sytuacji, w której spadkodawca rozdaje swój majątek za życia, aby obejść przepisy o zachowku. Darowizny, które spadkodawca uczynił na rzecz osoby uprawnionej do zachowku, dolicza się do spadku w pełnej wysokości. Oznacza to, że wartość darowizny zwiększa masę spadkową, od której oblicza się zachowek. Przykładowo, jeśli rodzic przekazał darowiznę swojemu dziecku, ta wartość jest uwzględniana przy obliczaniu należnego zachowku. Darowizny uczynione na rzecz osób, które nie są uprawnione do zachowku, również dolicza się do masy spadkowej, ale tylko wtedy, gdy zostały dokonane w okresie 10 lat przed śmiercią spadkodawcy. Darowizny starsze niż 10 lat nie są brane pod uwagę.

Jednakże o czym warto pamiętać, nie wszystkie darowizny są doliczane do masy spadkowej. Wyjątki obejmują:

• Drobne darowizny zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach, np. prezenty świąteczne.
• Darowizny przeznaczone na utrzymanie lub wykształcenie uprawnionego do zachowku.

Przykład obliczenia zachowku dla dzieci

Spadkodawca zmarł, pozostawiając majątek wart 400 000 zł. Na dwa lata przed śmiercią podarował jednemu z dzieci 50 000 zł. Masa spadkowa wynosi zatem 450 000 zł. Jeśli spadkobierców jest dwoje, każde z nich powinno otrzymać połowę tej kwoty, czyli 225 000 zł. Zachowek wynosi 1/2 tej wartości, czyli 112 500 zł.

Przykład obliczenia zachowku dla małżonka

Spadkodawca pozostawił majątek wart 600 000 zł. Pięć lat przed śmiercią podarował przyjacielowi 100 000 zł. Masa spadkowa wynosi więc 700 000 zł. Małżonek jest jedynym uprawnionym do zachowku. Zachowek wynosi 1/2 wartości udziału spadkowego, czyli 1/2 z 700 000 zł, co daje 350 000 zł.

Przykład obliczenia zachowku dla rodziców

Spadkodawca zmarł bez dzieci i małżonka, pozostawiając majątek wart 300 000 zł. Na siedem lat przed śmiercią przekazał rodzeństwu 50 000 zł. Masa spadkowa wynosi zatem 350 000 zł. Jeśli rodzice są jedynymi spadkobiercami, każdy z nich otrzyma połowę tej kwoty, czyli 175 000 zł. Zachowek wynosi 1/2 tej wartości, czyli 87 500 zł dla każdego z rodziców.

Postępowanie sądowe o zachowek

Uprawniony do zachowku, który uważa, że jego prawa zostały naruszone, może wnieść roszczenie do sądu. Pozew o zachowek powinien zawierać dokładne wyliczenie należnej kwoty oraz wskazanie osób, od których jest ona dochodzona.

W trakcie postępowania sądowego kluczowe jest przedstawienie dowodów potwierdzających wartość masy spadkowej oraz darowizn dokonanych przez spadkodawcę. Mogą to być dokumenty notarialne, zeznania świadków oraz opinie biegłych. Sądy w Trójmieście szczególnie Sąd Okręgowy w Gdańsku wnikliwie analizuje zasady współżycia społecznego rozważając czy należy obniżyć kwotę dochodzoną pozwem z tytułu zachowku.

Sąd po przeprowadzeniu postępowania dowodowego wydaje orzeczenie, w którym określa należną kwotę zachowku. Jeżeli dłużnik nie spełnia obowiązku dobrowolnie, uprawniony może wszcząć postępowanie egzekucyjne.

Podsumowanie

Zachowek stanowi istotny element polskiego prawa spadkowego, chroniący interesy najbliższych krewnych spadkodawcy. Doliczanie darowizn do zachowku to mechanizm zapobiegający uszczupleniu masy spadkowej na niekorzyść uprawnionych i sądy apelacji gdańskiej szczegółowo doliczają kwoty darowizna przy uwzględnieniu zasad współżycia społecznego w wypadku zarzutów pozwanego o obniżenie zachowku. Znajomość tych zasad jest kluczowa dla prawidłowego obliczenia przysługujących uprawnionym świadczeń oraz dla unikania sporów spadkowych przed sądem. W razie wątpliwości, warto skonsultować się z prawnikiem lub adwokatem specjalizującym się w prawie spadkowym, aby dokładnie zrozumieć swoje prawa i obowiązki.

Jako adwokat od spraw spadkowych zapraszam do kancelarii w Gdańsku.

Wojciech Borowik