Czy lepszy jest wybór dozoru elektronicznego (elektronicznej opaski na nogę) czy kara więzienia?

System dozoru elektronicznego 

Tytułowa instytucja jest systemem wykonywania krótkotrwałych kar pozbawienia wolności, który polega na kontroli zachowania skazanego przebywającego poza zakładem karnym. Aby to zrealizować, należy się posłużyć urządzeniami elektronicznymi i systemami zawierającymi środki techniczne. Ta swoista kontrola na odległość odbywa się za pomocą aparatury monitorującej wyposażonej w nadajnik, czyli w urządzenie radiowe, które zakłada się na rękę albo nogę zobowiązanego do jego noszenia w celu zidentyfikowania aktualnego miejsca pobytu.

SDE został wprowadzony do polskiego porządku prawnego odrębnym od Kodeksu karnego wykonawczego aktem prawnym, tj. ustawą z dnia 7 września 2007 r. o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego. W ten sposób podjęto próbę realizacji standardów międzynarodowych, odnoszących się do wprowadzenia odpowiedniej polityki penitencjarnej, kładącej nacisk na zmniejszenie przeludnienia w zakładach karnych oraz na ukształtowanie systemu pozwalającego na urealnienie procesu resocjalizacji wśród sprawców drobnych przestępstw, a wyartykułowanych np. w Zasadach Tokijskich. Było to też wynikiem rozwoju technicznego, który nastąpił w ciągu ostatnich kilkunastu lat, w tym rozwoju technologii umożliwiających zdalne kontrolowanie miejsca pobytu osoby noszącej nadajnik.

Taki sposób zdalnego kontrolowania miejsca pobytu skazanych, stał się bardzo dobrym “zamiennikiem” kary pozbawienia wolności odbywanej w zakładzie karnym. Podkreśla się, że pozwala on na odbywanie kary w systemie umożliwiającym zachowanie więzi rodzinnej i wykonywanie pracy zawodowej, kontynuowania nauki lub realizacji swoich obowiązków rodzinnych, co korzystnie wpływa na proces resocjalizacji i reintegracji społecznej. Daje też możliwość zindywidualizowania harmonogramu wykonywania kar i obowiązków nakładanych na skazanego. W ramach wykonywania kar w tym systemie nie może być mowy o takich skutkach psychologicznych i społecznych, jakie występują przy wykonywaniu kary pozbawienia wolności w zakładzie karnym. Ponadto przyjęcie takiej instytucji było bardzo korzystne finansowo dla Skarbu Państwa w stosunku do kosztów odbywania przez skazanego kary pozbawienia wolności w zakładzie karnym.

W związku z tym ustawodawca zdecydował się na mocniejsze zakorzenienie SDE w polskim prawodawstwie, poprzez ukształtowanie tej instytucji w Kodeksie karnym wykonawczym. Ustawa do tej pory regulująca SDE utraciła moc, a od dnia 1 lipca 2015 r., zaczął obowiązywać – po rozdziale VII Kodeksu karnego wykonawczego rozdział VIIa w brzmieniu: “Rozdział VIIa System dozoru elektronicznego”. Takie uregulowanie omawianej instytucji nastąpiło wskutek sprawdzenia się jej w praktyce.

Otóż zaletą tej instytucji jest możność przebywania w miejscu zamieszkania, a nie w zakładzie karnym. Dla skazanego jest to szansa uniknięcia rygorów oraz specyfiki wynikającej z przebywania w celi więziennej. Wiąże się z tym mniejsze ryzyko demoralizacji.

Dozór elektroniczny a recydywa

Pytanie, które może się nasunąć to czy jest możliwe stosowanie przepisów dotyczących SDE do sprawców popełniających przestępstwo w warunkach recydywy?

Warunki określone w ustawie dotyczą skazanych, którzy mają do odbycia karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 1 roku i 6 miesięcy, co wprost wynika przepisów KKW. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że kara w tym rozmiarze może być orzeczona wobec trzech grup skazanych, a mianowicie: skazanych za jedno przestępstwo, skazanych za dwa lub więcej przestępstw, za które orzeczono karę łączną oraz skazanych, którzy mają do odbycia dwie kary lub więcej kar, których suma nie przekracza 1 roku i 6 miesięcy (tzw. zbieg kar).

Zmiany przepisów karnych 1 października 2023 r. dozór elektroniczny a przestępczość zorganizowana .

Sam fakt, że skazani, o których mowa popełnili dwa lub więcej przestępstw w warunkach powrotu do przestępstwa nazywanego recydywą kryminologiczną nie wpływa na możliwość orzeczenia SDE.  Warto w tym momencie zwrócić uwagę na zmianę z 1 października 2023 roku, na mocy której dostosowano treść przepisu o nowe kategorię skazanych wobec których nie można orzec SDE. Chodzi mianowicie  o art. art. 64a lub art. 65 § 1 i 2 Kodeksu karnego.  Uniemożliwia to obecnie orzekania systemu SDE wobec skazanych w warunkach recydywy specjalnej czy działających w zorganizowanej grupie przestępczej, co do daty 1 października 2023 r. mogło zostać uzwględnione. Warto powołać się na bogatą w tym zakresie judykaturę oraz niesamowicie interesujący artykuł dr. Konrada Lipińskiego z 2021 r., które tłumaczą dlaczego orzekanie wobec takich sprawców systemu SDE było możliwe a nawet zasadne w okresie przed 1 października 2023 roku. Recydywista, który z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu lub popełnia przestępstwo działając w zorganizowanej grupie mógł w poprzednim stanie prawnym uzyskać zgodę sądu na odbycie nieprzekraczającej 1,5 roku kary pozbawienia wolności w warunkach dozoru elektronicznego. Sytuacja uległa diametralnej zmianie i obecnie, system SDE z ramach takich czynów ograniczony został jedynie do recydywy zwykłej czyli z art. 64 § 1 kk.

Poruszona zmiana stanowi bardzo niekorzystne rozwiązanie w obliczu całokształtu SDE w szczególności piętnuje członków grup przestępczych i uderza w przestępczość zorganizowaną jak i multrecydywistów. Nałożone obowiązki bardzo dobrze spełniają cele wychowawcze oraz zapobiegają powrotowi do przestępstwa. Jak trafnie wskazuje M. Rusinek, polski ustawodawca nadał prymat celom prewencyjnym kary w systemie dozoru elektronicznego. Należy obiektywnie zauważyć, że żaden rodzaj kary nie zapobiega w pełni powrotowi do przestępstwa. Na każdego ze skazanych inny wpływ wywrze realizacja danej kary. Ponadto z SDE korzystają osoby, co do których istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że cele kary wykonywane w ten sposób będą zrealizowane. Sam obowiązek samokontroli i fakt ciągłego monitoringu wywołuje u skazanych wystarczające poczucie ukarania, co daję szansę zmotywowania do powstrzymania się od popełnienia kolejnego przestępstwa. Liczne obowiązki, jakie są związane z korzystaniem z dozoru elektronicznego, potwierdzają tę tezę. Zobowiązany do noszenia nadajnika nie korzysta z pełnej wolności przysługującej osobom szanującym porządek prawny. Skazany nosi ?bransoletę? nieprzerwanie. Może jednak oddalać się nie w określonych godzinach od odbiornika Przemieszczanie się jest ograniczone, istnieje świadomość monitorowania każdego kroku, co powoduje konieczność przestrzegania ustalonego harmonogramu. Z tym ?ciężarem? łączy się składanie wyjaśnień co do przebiegu odbywania kary, kontaktowanie się z sądowym kuratorem zawodowym, ochrona przed utratą, uszkodzeniem lub zniszczeniem powierzonych mu środków technicznych, umożliwienie dokonania czynności kontrolnych przez podmiot dozorujący (przeprowadzane są o różnych porach) czy też odbieranie połączeń telefonicznych przychodzących do posiadanego urządzenia w celu potwierdzenia przebywania w ustalonym miejscu. 

Dozór elektroniczny a powrót do popełniania przestępstw i czynów karnych

Z dotychczasowych rozważań jednoznacznie wynika, że KKW w sposób stanowczy umożliwia udzielenie skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, nawet pomimo tego, że zachodzą warunki przewidziane w art. 64 § 1 KK, czyli również dla recydywistów. Recydywa nie jest przeszkodą do zastosowania SDE; odmienna interpretacja stanowiłaby  pozaustawowe zmniejszenie katalogu przesłanek wyłączających możliwość udzielenia skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w tym systemie. Prowadziłoby to więc do zastosowania wykładni zawężającej i to na niekorzyść osoby zainteresowanej odbywaniem kary w SDE.  Przy przyjęciu takiego założenia za słuszne, osoba skazana w warunkach art. 64 § 1 KK niewątpliwie utraciłaby możliwość korzystania z omawianej instytucji.  Na dozór elektroniczny może wyrazić zgodę sąd penitencjarny tylko wtedy, gdy w miejscu zamieszkania osoby ubiegającej się o “bransoletkę” spełnione są warunki techniczne – chodzi tu o wystarczającą moc sygnału do i z odbiornika instalowanego na ręce/nodze

Należy postawić hipotezę, że skazani w warunkach recydywy za art. 64 §1 kk  mają również szansę na szybkie odbycie kary pozbawienia wolności bez konieczności odbywania kary w zakładzie karnym, co świadczy, że dozór elektroniczny spełnia swoje cele przez okres wymierzonej kary również dla skazanych recydywistów.

W uzyskaniu systemu dozoru elektronicznego zwanej bransoletą lub opaskę nieoceniona jest pomoc prawna doświadczonego adwokata o specjalizacji prawo karne i postępowanie wykonawcze, więc zapraszam do kontaktu z naszą kancelarią adwokacką Wojciecha Borowik.

Adwokat Wojciech Borowik

Zapraszam do umówienia terminu konsultacji w kancelarii adwokackiej w Gdańsku Oliwa