System dozoru elektronicznego
Tytułowa instytucja jest systemem wykonywania krótkotrwałych kar pozbawienia wolności, który polega na kontroli zachowania skazanego przebywającego poza zakładem karnym. Aby to zrealizować, należy się posłużyć urządzeniami elektronicznymi i systemami zawierającymi środki techniczne. Ta swoista kontrola na odległość odbywa się za pomocą aparatury monitorującej wyposażonej w nadajnik, czyli w urządzenie radiowe, które zakłada się na rękę albo nogę zobowiązanego do jego noszenia w celu zidentyfikowania aktualnego miejsca pobytu.
SDE został wprowadzony do polskiego porządku prawnego odrębnym od Kodeksu karnego wykonawczego aktem prawnym, tj. ustawą z dnia 7 września 2007 r. o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego. W ten sposób podjęto próbę realizacji standardów międzynarodowych, odnoszących się do wprowadzenia odpowiedniej polityki penitencjarnej, kładącej nacisk na zmniejszenie przeludnienia w zakładach karnych oraz na ukształtowanie systemu pozwalającego na urealnienie procesu resocjalizacji wśród sprawców drobnych przestępstw, a wyartykułowanych np. w Zasadach Tokijskich. Było to też wynikiem rozwoju technicznego, który nastąpił w ciągu ostatnich kilkunastu lat, w tym rozwoju technologii umożliwiających zdalne kontrolowanie miejsca pobytu osoby noszącej nadajnik.
Taki sposób zdalnego kontrolowania miejsca pobytu skazanych, stał się bardzo dobrym “zamiennikiem” kary pozbawienia wolności odbywanej w zakładzie karnym. Podkreśla się, że pozwala on na odbywanie kary w systemie umożliwiającym zachowanie więzi rodzinnej i wykonywanie pracy zawodowej, kontynuowania nauki lub realizacji swoich obowiązków rodzinnych, co korzystnie wpływa na proces resocjalizacji i reintegracji społecznej. Daje też możliwość zindywidualizowania harmonogramu wykonywania kar i obowiązków nakładanych na skazanego. W ramach wykonywania kar w tym systemie nie może być mowy o takich skutkach psychologicznych i społecznych, jakie występują przy wykonywaniu kary pozbawienia wolności w zakładzie karnym. Ponadto przyjęcie takiej instytucji było bardzo korzystne finansowo dla Skarbu Państwa w stosunku do kosztów odbywania przez skazanego kary pozbawienia wolności w zakładzie karnym.
W związku z tym ustawodawca zdecydował się na mocniejsze zakorzenienie SDE w polskim prawodawstwie, poprzez ukształtowanie tej instytucji w Kodeksie karnym wykonawczym. Ustawa do tej pory regulująca SDE utraciła moc, a od dnia 1 lipca 2015 r., zaczął obowiązywać – po rozdziale VII Kodeksu karnego wykonawczego rozdział VIIa w brzmieniu: “Rozdział VIIa System dozoru elektronicznego”. Takie uregulowanie omawianej instytucji nastąpiło wskutek sprawdzenia się jej w praktyce.
Otóż zaletą tej instytucji jest możność przebywania w miejscu zamieszkania, a nie w zakładzie karnym. Dla skazanego jest to szansa uniknięcia rygorów oraz specyfiki wynikającej z przebywania w celi więziennej. Wiąże się z tym mniejsze ryzyko demoralizacji.
Dozór elektroniczny a recydywa
Pytanie, które może się nasunąć to czy jest możliwe stosowanie przepisów dotyczących SDE do sprawców popełniających przestępstwo w warunkach recydywy?
Warunki określone w ustawie dotyczą skazanych, którzy mają do odbycia karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 1 roku i 6 miesięcy, co wprost wynika przepisów KKW. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że kara w tym rozmiarze może być orzeczona wobec trzech grup skazanych, a mianowicie: skazanych za jedno przestępstwo, skazanych za dwa lub więcej przestępstw, za które orzeczono karę łączną oraz skazanych, którzy mają do odbycia dwie kary lub więcej kar, których suma nie przekracza 1 roku i 6 miesięcy (tzw. zbieg kar).
Zmiany przepisów karnych 1 października 2023 r. dozór elektroniczny a przestępczość zorganizowana.
Sam fakt, że skazani, o których mowa popełnili dwa lub więcej przestępstw w warunkach powrotu do przestępstwa nazywanego recydywą kryminologiczną nie wpływa na możliwość orzeczenia SDE. Warto w tym momencie zwrócić uwagę na zmianę z 1 października 2023 roku, na mocy której dostosowano treść przepisu o nowe kategorię skazanych wobec których nie można orzec SDE. Chodzi mianowicie o art. art. 64a lub art. 65 § 1 i 2 Kodeksu karnego. Uniemożliwia to obecnie orzekania systemu SDE wobec skazanych w warunkach recydywy specjalnej czy działających w zorganizowanej grupie przestępczej, co do daty 1 października 2023 r. mogło zostać uzwględnione. Warto powołać się na bogatą w tym zakresie judykaturę oraz niesamowicie interesujący artykuł dr. Konrada Lipińskiego z 2021 r., które tłumaczą dlaczego orzekanie wobec takich sprawców systemu SDE było możliwe a nawet zasadne w okresie przed 1 października 2023 roku. Recydywista, który z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu lub popełnia przestępstwo działając w zorganizowanej grupie mógł w poprzednim stanie prawnym uzyskać zgodę sądu na odbycie nieprzekraczającej 1,5 roku kary pozbawienia wolności w warunkach dozoru elektronicznego. Sytuacja uległa diametralnej zmianie i obecnie, system SDE z ramach takich czynów ograniczony został jedynie do recydywy zwykłej czyli z art. 64 § 1 kk.
Poruszona zmiana stanowi bardzo niekorzystne rozwiązanie w obliczu całokształtu SDE w szczególności piętnuje członków grup przestępczych i uderza w przestępczość zorganizowaną jak i multrecydywistów. Nałożone obowiązki bardzo dobrze spełniają cele wychowawcze oraz zapobiegają powrotowi do przestępstwa. Jak trafnie wskazuje M. Rusinek, polski ustawodawca nadał prymat celom prewencyjnym kary w systemie dozoru elektronicznego. Należy obiektywnie zauważyć, że żaden rodzaj kary nie zapobiega w pełni powrotowi do przestępstwa. Na każdego ze skazanych inny wpływ wywrze realizacja danej kary. Ponadto z SDE korzystają osoby, co do których istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że cele kary wykonywane w ten sposób będą zrealizowane. Sam obowiązek samokontroli i fakt ciągłego monitoringu wywołuje u skazanych wystarczające poczucie ukarania, co daję szansę zmotywowania do powstrzymania się od popełnienia kolejnego przestępstwa. Liczne obowiązki, jakie są związane z korzystaniem z dozoru elektronicznego, potwierdzają tę tezę. Zobowiązany do noszenia nadajnika nie korzysta z pełnej wolności przysługującej osobom szanującym porządek prawny. Skazany nosi ?bransoletę? nieprzerwanie. Może jednak oddalać się nie w określonych godzinach od odbiornika Przemieszczanie się jest ograniczone, istnieje świadomość monitorowania każdego kroku, co powoduje konieczność przestrzegania ustalonego harmonogramu. Z tym ?ciężarem? łączy się składanie wyjaśnień co do przebiegu odbywania kary, kontaktowanie się z sądowym kuratorem zawodowym, ochrona przed utratą, uszkodzeniem lub zniszczeniem powierzonych mu środków technicznych, umożliwienie dokonania czynności kontrolnych przez podmiot dozorujący (przeprowadzane są o różnych porach) czy też odbieranie połączeń telefonicznych przychodzących do posiadanego urządzenia w celu potwierdzenia przebywania w ustalonym miejscu.
Dozór elektroniczny a powrót do popełniania przestępstw i czynów karnych
Z dotychczasowych rozważań jednoznacznie wynika, że KKW w sposób stanowczy umożliwia udzielenie skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, nawet pomimo tego, że zachodzą warunki przewidziane w art. 64 § 1 KK, czyli również dla recydywistów. Recydywa nie jest przeszkodą do zastosowania SDE; odmienna interpretacja stanowiłaby pozaustawowe zmniejszenie katalogu przesłanek wyłączających możliwość udzielenia skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w tym systemie. Prowadziłoby to więc do zastosowania wykładni zawężającej i to na niekorzyść osoby zainteresowanej odbywaniem kary w SDE. Przy przyjęciu takiego założenia za słuszne, osoba skazana w warunkach art. 64 § 1 KK niewątpliwie utraciłaby możliwość korzystania z omawianej instytucji. Na dozór elektroniczny może wyrazić zgodę sąd penitencjarny tylko wtedy, gdy w miejscu zamieszkania osoby ubiegającej się o “bransoletkę” spełnione są warunki techniczne – chodzi tu o wystarczającą moc sygnału do i z odbiornika instalowanego na ręce/nodze
Należy postawić hipotezę, że skazani w warunkach recydywy za art. 64 §1 kk mają również szansę na szybkie odbycie kary pozbawienia wolności bez konieczności odbywania kary w zakładzie karnym, co świadczy, że dozór elektroniczny spełnia swoje cele przez okres wymierzonej kary również dla skazanych recydywistów.
W uzyskaniu systemu dozoru elektronicznego zwanej bransoletą lub opaskę nieoceniona jest pomoc prawna doświadczonego adwokata o specjalizacji prawo karne i postępowanie wykonawcze, więc zapraszam do kontaktu z naszą kancelarią adwokacką Wojciecha Borowik.
Adwokat Wojciech Borowik
Zapraszam do umówienia terminu konsultacji w kancelarii adwokackiej w Gdańsku Oliwa
